Kültür Mirası: Kilim Motifleri, Anlamları ve Özellikleri

Kültür Mirası: Kilim Motifleri, Anlamları ve Özellikleri

Kültür, bir toplumun düşünüş ve yaşayış birliği içerisinde olmasını sağlayan düşünce ve sanat varlığı olarak tanımlanabilir. Kültürün birçok mirası, nesiller geçtikçe ve yaşayış şekilleri değişse bile günümüze aktarılmıştır. Kilim desenleri Anadolu medeniyetlerinden günümüze kadar korunmuş kültür öğelerindendir. Dokumacılıkta temel iki kavram yer almaktadır. Bu kavramlar:

• Atkı iplikleri
• Çözgü iplikleri şeklindedir. 

Temel tanım itibari ile kilimler, atkı ipliklerinin çözgü iplikleri içinden bir alttan bir üstten olacak şekilde geçirilmesi ve sıkıştırılması ile çözgü iplerinin gizlendiği atkı yüzü dokuma çeşididir. Kilimler, halıdan daha ince ve tüysüz olarak dokunan renkli ve nakışlı bir üründür. 

Kilimlerin renkli ve nakışlı olmasının temel sebebi, kültürümüzde kilimlerin bir sözlü iletişim kaynağı olarak görülmesidir. Sevgililer birbirlerine olan aşklarını da kilim motifleri dokuyarak paylaşabilir, birbirlerinin ölümünden sonra tuttukları yası ve duydukları acıyı da kilim motifleri ile yaşatabilirler. 

Kilim Motif Dünyasına Dair İpuçları

Dokumacılık geçim kaynağı olarak yapıldığı dönemlerde bir zanaat olarak rağbet görmüştür. Özellikle dokuma ustaları tarafından işlenen kilim motifleri, geçmişte var olan acıları, aşkları, özlemleri, umutları, ayrılıkları ve daha birçok hikayeyi günümüze aktarır. 

Anadolu medeniyetlerinin ardından kilim her ne kadar herkes tarafından bilinen bir eşya olsa da farklı adlar ile anılmaktadır. Kültürel miras olarak aktarılan kilim motifleri renkler ve kompozisyon değişikliğe uğramadan gelecek nesillere aktarılır. 

Kilim, özellikle Anadolu kültürünün devam ettirildiği bölgelerde bir ev eşyası olmaktan çok daha fazlasıdır. Savaşa giden babaları, kocaları ve çocuklarının hasretini kağıda dökmek yerine kilime döken kadınlar en derin örneklerdendir. 

Ailesinden ayrı kalan genç kızların duydukları özlem de aynı şekilde dokuma tezgâhına akıp gitmiştir. Kilimcilik kültürünün başladığı Anadolu coğrafyası farklı dönemlerde farklı toplumlara ev sahipliği yapmıştır. Bu durum anlamlarını inceleyeceğimiz halı ve kilim motiflerinin değişken ve yaratıcı olmasını sağlamıştır.

Kilim Motif ve Desenleri Nelerdir? Anlamlarıyla Birlikte Kilim Motifleri

Semboller, gündelik hayatınızda da tarih içerisinde de insanların ortak ifade dili olarak yer almaktadır. Motifler ise kültürlere ait işaretler olarak açıklanabilir. Motifler, kültürün taşınmasını sağlayan elçilerdendir. Nesiller boyu devam etmesi ve aktarılması istenen bir kültür unsuru için motifler birinci sırada kullanılır. Motifler sanat ve günlük yaşantı arasındaki doğrudan bağlantıyı sağlayan etmenlerdendir. 

Salon, yatak odası, çalışma odası gibi yaşam alanlarınızda etnik sembollere ve motiflere yer vermek enerjinizi artırır ve ruhunuzu dinginleştirir. Yaptığınız işi daha iyi anlamlandırmanızı sağlar. Koyu renk ahşap çalışma odası mobilyaları tercih ettiğiniz çalışma odanızın zeminine kırmızı renklerin ağırlıklı olarak kullanıldığı el dokuması bir kilim ekleyerek etnik bir hava yakalayabilirsiniz. 

Özellikle vintage tarzda mobilyalar ile etnik desenler bir araya geldiğinde çalışma odanızda tarihi bir atmosfer oluşacaktır. Çalışma odanız ve diğer odalarınızın zeminine halı ve kilim seçimi yaparken doğru anlamlar taşıyan kilimi seçebilmeniz için halı kilim motifleri ve sembollerin anlamlarını bilmelisiniz. 

Anadolu esintileri başta olmak üzere çeşitli kültürlerden edinebileceğiniz kilimlerin üzerinde taşıyabileceği belli başlı motifler söz konusudur. Bu kilim motifleri ve anlamları:

• Hayvansal motifler; ilk çağlardan bu yana insanoğlu vahşi ve tehlikeli hayvanları taklit ederek ya da onların kürk ve derilerinden parçaları dokuyarak bu hayvanların güç ve kudretlerinin kendilerine geçtiğine ve bu yolla korunduklarına inanmıştır. En çok kullanılan hayvan motifi kuş motifi olmakla birlikte, ejder, akrep, yılan, kurtağzı, kurt izi ve böcek motifleri de dokuyucu tarafından dokumalara işlenmiştir.
• Bitkisel motifler; ağaç, yaprak, çiçek ve meyve motifleri kullanılır.
• Geometrik motifler; dokuma kolaylığından dolayı en çok tercih edilen, motif türüdür. En çok görülün şekilleri, üçgen, dörtgen, dikdörtgen ve eşkenar dörtgendir. 
• Karışık motifler; madalyon, rozet, çengel, sütun yazı, harf, vazo vs. kullanılır.
• Sembolik (Simgesel) motifler; Dokuyucunun duygu düşünceleri ile doğa güçlerini simgeleyen motiflerdir. Bu gruba kuş, hayat ağacı, el, tarak, ibrik, kandil vb. girmektedir.

Dokuma tezgahının başına oturan zanaatkarların nereden ilham aldığını ve dışa vurmak istediklerini daha iyi anlamanızı sağlayacak kilim desenlerinin anlamları aşağıdaki gibidir: 

1) Elibelinde Motifi: Elibelinde motifi, dişiliğin ve analığın simgesidir. Yalnızca analık ve doğurganlığı değil, aynı zamanda uğur, bereket, kısmet, sevinç ve neşeyi de sembolize etmektedir.

2) Hayat Ağacı Motifi: Evrenin üç bölümünü birbirine bağlayan dünyanın eksenini temsil eder: Kök saldığı yer altı dünyası, gövdesini doğrulttuğu insanların dünyası ve dallarını saldığı gökküre, Kökleri gökkürede bulunan bu ters ağaç, yerküreye yönelen gövdesi ve dallarıyla evrenin tanrı tarafından yaratıldığını vurgulamaktadır.

3) İbrik Motifi: İbrik'in İslâmiyet öncesi Doğu kültürlerinde, özellikle dinî çevrelerde yaygın kullanıldığı bilinmektedir. "Tapınaklarda tanrılara kutsal su sunma, putları yıkama, tapınağı temizleme, güzel kokulu sıvılar serpme işleri ibrikle yapılırdı." Buradan anlaşılacağı gibi ibrik ve şekli, kullanım alanı bakımından özel bir konuma sahiptir.

4) Koçboynuzu Motifi: Kahramanlık, kuvvet ve mertliği temsil eden koçboynuzu motifin aynı zamanda doğurganlık sembolü olarak da kullanıldığı bilinmektedir. Anadolu'nun her yerinde yaygın olarak kullanılmıştır.

5) Akrep Motifi: İnsanlar zehirden korktuklarından, farklı maddelerden yapılmış akrep biçiminde takıları veya akrep kuyruğunu kendi üzerlerinde taşıyarak koruduklarına inanırlar. Dokuma üzerinde işlenen akrep motifleri de aynı korunma amacına yönelik bir uygulamadır.

6) Kuş Motifi: İnsanlık tarihi boyunca insanoğlunun dikkatini çekerek önem kazandığına tanık olduğumuz kuşun, Anadolu insanının hayatında maddi ve manevi olarak önemli bir yeri vardır. Kuş motifi, dokumalarda farklı manalara gelir. Ölüm, güzellik, uğur, uğursuzluk, güç, kudret, benzetme ve yüceltme gibi durumlarda sembol olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.  

Anadolu Motifleri ve Türk Halı Motifleri Nelerdir? 

Kilim motiflerini bir sanat unsuru olmanın dışında görmemek gerekir. Sanat, sanatçının anlatmak istediklerini halka açıklayan bağlantıdır. Kilimlerde kullanılan Anadolu kilim motifleri de tarih içerisinde aynı dönem insanlarının dile getirmek istedikleri için bir araç olmuş ve günümüze kadar taşınmıştır. 

Türk kilim motifleri sanıldığından çok daha fazla konuyu sizlerle paylaşır. Bu konular ve konuların işlendiği geleneksel halı ve kilim motifleri şu şekildedir:

• Aşk-Evlilik-Sevgi (Sandık, tarak, aşk-birleşim, saç bağı, küpe)
• Bereket (Balık, yıldız, yaba, pıtrak, bereket, elibelinde, hayat ağacı, dikmeli yaprak, gül- çiçek yaprak, koç boynuzu, ejder) 
• Birlik beraberlik (Çengel, bukağı) 
• Doğurganlık-Üreme (elibelinde) Güç-Kuvvet-Yiğitlik (Kartal, ejder, koç boynuzu) 
• Ölüm (Akrep, sandık, mezar taşı, kuş) 
• İbadet ve Tapınma (Post, el, mihrap) 
• Korku-Korunma (Akrep, yılan, tilki kulağı, kurt ağzı) 
• Nazar-Uğur-Muska (Göz, muska, kaz ayağı, el-parmak-tarak, haç, kuş, ayak, dikmeli yaprak)
• Hayatın devamlılığı-Ölümsüzlük-Evren-Sonsuzluk-Devamlılık (Çarkıfelek, aşk-birleşim, hayat ağacı, idol, su) 
• Aydınlık-Temizlik (Kandil, vazo, su) 
• Mutluluk (Yılan, yıldız, elibelinde, kuş, gül-çiçek-yaprak) 
• Şifa (Ejder, yılan) 
• Cennet (Kandil, mihrap, vazo, gül-çiçek-yaprak) 
• Güneş (Kartal, haç) 
• Hastalık-Acı-Keder (Akrep) 
• Damgalar (Koçboynuzu, kazayağı, çengel) 

Yaşam Alanlarınız İçin Doğru Kilim Nasıl Seçilir? 

Kilim motiflerini ve anlamlarını öğrenip cebinize koyduktan sonra sıra doğru kilimi yaşam alanınıza yerleştirmekte. Kilim motifleri ne yazık ki kilim seçiminde tek başına etkili değildir. Yaşam alanınıza bir kilim veya halı seçerken dikkat etmeniz gerekenler aşağıdaki gibidir. 

Doğru Boyutta Bir Kilim Seçin

Geniş bir odanın orta yerinde duran ufacık bir kilim pek hoş görünmemektedir. Bunun tam aksi durumda mümkün olabilir. Tüm odayı kaplayan ve hiç boşluk bırakılmamış kilim seçimleri de doğru değildir. Zemine kilim yerleştirildikten sonra yanlardan ideal olarak 10 cm boşluk bırakılmalıdır. Kiliminizi doğru boyutta seçmeniz temizlik yapabilmeniz açısından da size kolaylık sağlayacaktır. 

Kilimin Ana Rengi ve Mobilyalarınız Arasındaki Uyumu Yakalayın

El dokuması kilimlerin tasarımı genellikle ana bir renk üzerine motiflerin dokunması şeklindedir. Yaşam alanınıza bir kilimi dahil ederken rengine dikkat etmenizin dört temel etkisi vardır. Bunlar; ferahlık, sıcaklık, soğukluk ve ılıklıktır. Bu etkileri göz önünde bulundurarak odanızda ön plana çıkarmak istediğiniz alanı veya mobilyayı belirlemelisiniz bu karar seçimlerinizi etkileyecektir. 

Geniş bir oda için kilim tercihi yapıyorsanız eğer beğendiğiniz koyu renkli kilim evinizin içine girdiğinde geniş alana yayılmasından kaynaklanan bir renk yoğunluğuna bürünecektir. 

Küçük bir alanınız var ise mutlaka perdelerinizin ve zeminde bulunan kiliminizin açık renklerde tercih edilmesi gerekmektedir. Odalarınızın genel dekorasyonları içinde bir uyum var ise kilimlerinizde bütünlüğü sağlayacak şekilde uyumlu tercih edilmelidir. 

Eğer siz de Anadolu kültüründe önemli bir yere sahip olan ve kültürel mirasın önemli bir parçası haline gelen kilim motiflerini günlük hayatınıza dahil etmek istiyorsanız, motiflerin gizemli anlamlarını öğrenerek işe başlayabilirsiniz.